ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC ...
ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC ...
ISSN (Online) 2812-9636
INSTITUCIJA:
ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC
GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK:
Dr Jasmina Nikolić, direktorka Istorijskog arhiva Požarevac
AUTOR I UREDNIK PORTALA:
Dr Jasmina Nikolić
TEHNIČKI UREDNIK:
Aleksandra Bogdanović
AUTORI:
Dr Jasmina Nikolić
Dr Dragana Miloradović
Dr Marijana Mraović
Nataša Milošević Dulić
Mirjana Stepanović
Pavle R. Srdić
Dubravka Duca Marković
POČETAK
1.10.2021.
STATUS:
U toku
___________________________
KONTAKT PODACI:
ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC
DR VOJE DULIĆA 10
12000 POŽAREVAC
REPUBLIKA SRBIJA
www.arhivpozarevac.org.rs
info@arhivpozarevac.org.rs
+381.12.523.082
Kraljevina Srbija učestvovala je u Prvom svetskom ratu od prvog do poslednjeg dana (od 28. jula 1914. do 11. novembra 1918. godine) i bila je aktivan činilac međunarodnih odnosa, kako u ratnim dejstvima, tako i kroz široko diplomatsko angažovanje i kontakte sa savezničkim silama. Vojska Kraljevine Srbije bila je jedan od glavnih činilaca od kojeg je zavisilo ostvarivanje primarnog ratnog cilja Kraljevine Srbije u Prvom svetskom ratu: oslobođenje i ujedinjenje srpskih zemalja.
Koncentrična ofanziva Centralnih sila protiv Srbije u oktobru 1915. godine uticala je na Vrhovnu komandu da donese odluku o daljem povlačenju i evakuaciji stanovništva i srpske vojske u oktobru i novembru 1915. godine. Povlačenje srpske vojske teklo je sporije od planiranog jer se zajedno sa vojskom povlačilo i srpsko stanovništvo u strahu od ponavljanja neprijateljske odmazde iz prethodne godine. Feldmaršal fon Makenzen naredio je sredinom novembra 1915. godine svojim trupama da vrše snažan pritisak na srpsku vojsku i spreče njeno povlačenje prema Kosovu i pokuša sa okruženjem srpske vojske, pre nego što se ona povuče sa planinskog zemljišta.
Vrhovna komanda je 25. novembra 1915. godine izdala istorijsko naređenje Obr. 24942 komandantima armija o povlačenju trupa iz Otadžbine: „Nastao je trenutak kada se sticajem prilika moramo povlačiti kroz Crnu Goru i Albaniju...Stanje vojske je uopšte nepovoljno. Kapitulacija bi bila najgore rešenje, jer se njome gubi država...Jedini je spas iz ove teške situacije, povlačenje na Jadransko primorje. Tu će se naša vojska reorganizovati, snabdeti hranom, oružjem, municijom, odelom i svim ostalim potrebama koje šalju naši Saveznici, te ćemo opet predstavljati jednu činjenicu sa kojom će i naši saveznici morati računati. Država nije izgubila svoje biće, ona i dalje postoji, iako na tuđem zemljištu dokle god je tu vladalac, vlada i vojska, pa ma kolika njena jačina bila...Ubedite sve, da je ovo povlačenje državna potreba, spas države i da je u ovim teškim danima naš spas u istrajnosti, strpljenju i krajnjoj izdržljivosti sviju nas s verom u konačan uspeh naših Saveznika“.
Povlačenje srpske vojske (oko 220.000 oficira, podoficira i vojnika) zajedno sa izbeglim stanovništvom (oko 200.000) bilo je do tada nezabeleženo u istoriji ratovanja. Isto tako, nikada do tada nije se dogodilo da čitava vojna i državna struktura napuste svoju teritoriju i da se ponovo vrate u svoju domovinu promenom ratne plime. Trenutak donošenja odluke o povlačenju bio je jedan od najkritičnijih momenata za srpsku vladu i vojsku u Prvom svetskom ratu. Uz slabu opremljenost ljudstva i veliku hladnoću vladala je stalna opasnost od napada pobunjenih Arnauta. Prema rezultatima pojedinih istraživanja Vojska Kraljevine Srbije imala je u izvodeći odbranu glavnine snaga za povlačenje preko Albanije i Crne Gore, od 11. novembra do 1. decembra 1915. godine, gubitke od oko 80.000 poginulih, ranjenih i nestalih vojnika.
Vojska u povlačenju prešla je zajedno sa izbeglicama oko 150 kilometara dug put. Starci, žene i deca, ranjeni i bolesni vojnici odstupali su sa zadržavanjima u sanitetskim stanicama na pravcu kretanja, ali većina ih nije odustajala od teškog marša. Stradanja srpskog naroda savremenici i istoriografi poredili su sa Hristovim mukama, a Albaniju su prozvali „Srpskom golgotom“.
Povodom 110 godina od početka Prvog svetskog rata, podelili smo sa vama izvod iz umetničko-literarnog žurnala „Iskra“, iz novembra 1915. godine, koji donosi slike stradanja srpske vojske i civila u 1914. i 1915. godini, sa pozivom za dostavu pomoći preko Srpske pravoslavne crkve.
Fotografija: Umetničko-literarni žurnal „Iskra“, na središnjim stranama donosi slike stradanja srpske vojske i civila u 1914. i 1915. godini, sa pozivom za dostavu pomoći preko Srpske pravoslavne crkve.
(Istorijski arhiv Požarevac, Digitalna zbirka Dragana Šalera)
Odabrala: dr Marijana Mraović, arhivski savetnik i viši naučni saradnik
© 2021 ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC. SVA PRAVA ZADRŽANA.